شوهر آهو خانم

این روزها کتاب حجیم، خواندنی و جالب "شوهر آهو خانم" را می خواندم. شوهر آهو خانم نام رمانی اثر علی محمد افغانی است . نخستین اثر نویسنده که با استقبال بی‌نظیری در بازار کتاب ایران روبه‌رو شد. مضمون اساسی این رمان توصیف وضع اندوه بار زنان ایرانی و نکوهش از آئین چند همسری است. در این رمان مناسبات خانوادگی و ضوابط احساسی و عاطفی مرتبط بدان بازنمایی شده است. این کتاب جایزه بهترین رمان سال را از آن خود کرد. رمان ۹۰۰ صفحه ای شوهر آهوخانم (۱۳۴۰) خیلی زود نویسنده اش را به شهرت رساند. «انجمن کتاب ایران» آن را به عنوان داستان برگزیده سال ۱۳۴۰ انتخاب می کند و منتقدان وقت به ستایش از آن می پردازند. علی‌محمد افغانی این رمان را در سالهای زندان-۱۳۳۳ تا ۱۳۳۸ – نوشته‌است و پس از خروج از زندان اقدام به چاپ آن با هزینهٔ شخصی می‌کند زیرا ناشری حاضر به مخاطره برای چاپ بر روی داستان بلند یک نویسنده ناشناس نمی‌شود.

سید میران سرابی خباز باشی کرمانشاهی، مردی میانه سال متدینی که همسر و چهار فرزند دارد شیفته زن بیوه‌ای به نام «هما» می‌شود و در مقابل این عشق و مسئولیت‌های خانوادگی اش با نفس خویش مبارزه می‌کند. پس از صیغه او و آمدنش در کنار آهو (همسر اول سید میران) برای اولین بار در عمرش صورت خود را با تیغ می‌تراشد و لباس‌های مد روز می‌پوشد؛ با هما شراب می‌خورد و به سینما می‌رود. پوسته‌های سنتی را یکی پس از دیگری فرو می‌ریزد و می‌کوشد به رنگ طبقه متوسط جدید و رو به رونق درآید. این عشق دیوانه وار سید میران به هما، باعث میشود او دار وندارش را از دست بدهد و در آستانه فروپاشی خانواده اش و عزمش مبنی بر ترک شهر ودیار همراه با هما، اتفاقاتی بیفتد که خواننده را شیفته کتاب می کند.

دکتر محمدعلى اسلامى ندوشن در مجله یغما ضمن مقاله‌اى در ارزیابى ستایش‌آمیز از کتاب «شوهر آهوخانم» مطلب را بدین‌گونه طرح کرده است : پس از خواندن کتاب «شوهر آهوخانم» من چون کسى هستم که خواب شگفت‌آور خوشى دیده است، و نمى‌تواند از تعریف آن براى دیگران چشم بپوشد. این اثر درست زمانى فرارسیده که هیچکس انتظارش را نداشته است… و اکنون اگر بخواهیم بزرگترین داستان‌پرداز زبان فارسى را نام ببریم بى‌گفتگو جز «على محمد افغانى» کس دیگرى نمى‌تواند بود… از همان صفحه اول کتاب، لحن تازه کلام و سرشارى و طراوت آن ما را مى‌رباید. فکرها و صحنه‌هاى رنگارنگ پشت سرهم مى‌آید، بى‌آنکه بیم آن باشد که ذخیره آنها به پایان برسد. اگر صادق هدایت را استثناء کنیم، دیگر هیچ کس را نخواهیم یافت، که با آن همه استادى و لطف مثالها و کنایه‌هاى فارسى را به کار برده باشد «شوهر آهوخانم» خزانه‌اى است از تمثیل‌ها و لطیفه‌ها و اشاره‌هاى مذهبى و اساطیرى و تاریخى، آنچه مایه تحسین و اعجاب است، نه احاطه او بر این نکات، بلکه طرز گنجاندن و به کاربردن آن‌هاست. خلاصه آنکه «شوهر آهوخانم» بدون گفتگو در زبان فارسى شاهکارى است. انتشار آن نه تنها از نظر ادبى، نویدبخش و شورانگیز و دلگرم‌کننده است، بلکه از لحاظ تاریخى و اجتماعى نیز در حدّ خود دلیلى است، بر آنکه از ایرانى نباید امید برگرفت، به رغم تلخکامى‌ها و فروماندگى‌ها، به رغم سمومى که در هوا پراکنده است، هنوز ایران مى‌تواند، درست در لحظه‌اى که انتظار نمى‌رود، شگفتى‌هایى از آستین خود بیرون آورد.