معمای هویدا

کتاب "معمای هویدا" شرح حال سیاسی امیر عباس هویدا توسط مورخ و نویسنده عباس میلانی ایرانی-آمریکایی است. این کتاب شامل زندگی اولیه او ، حضور در سیاست و مدت 12 سال به عنوان طولانی ترین دوره نخست وزیری ایران از 1965 تا 1977 در زمان سلطنت شاه محمدرضا پهلوی و تا زمان محاکمه و اعدام وی در پی انقلاب ایران در سال 1979 است.

عباس میلانی برای نوشتن کتاب معمای هویدا حدود شش سال وقت گذاشت. او می گوید: محرک اولیه ام نامه ای از دبیران دایره المعارف ایرانیکا بود. می خواستند مقاله ای در باب زندگی امیر عباس هویدا بنویسم. می گفتند ۲۵۰۰ کلمه حیات و مماتش را کفایت می کند. دعوتشان را با اشتیاق پذیرفتم. احساس می کردم کاری است آسان و مهم و با خود می گفتم هویدا شخصیتی سرشناس بود. کسی که ۱۳ سال بر صندلی صدارت ایران تکیه زد. اما فرضیاتم در خصوص ۲۵۰۰ کلمه غلط از آب درآمد. متوجه شدم که هویدای واقعی با هویدای خیال من اشتراک چندانی ندارد. به رغم همه دشواری هایی که وجود داشت، تصمیم گرفتم که در کنار تدوین مقاله دایره المعارف، کتابی درباره زندگی او بنویسم. می دانستم که تنها با تکیه به تفصیل کتاب می توان حق مطلب زندگی اش را ادا کرد. مرادم نه تکذیب و نه تایید او بود. شیوه کارم در اصل ساده بود ولی در عمل دشوار از آب درآمد.

اینکه یکی از نخست‌وزیران رژیم پهلوی شیفته‌ی ادبیات بود و خواننده پر و پا قرص شاعران بزرگ فرانسوی به شمار می‌رفت ، اینکه هویدا علاقه‌ی خاصی به جمع‌های روشنفکری داشت : صادق هدایت ، صادق چوبک و ابراهیم گلستان از دوستان نزدیکش بودند ، همه و همه نشان می‌دهد که او آدم خاصی بود. اگر چه این خاص بودن با انگِ همجنس‌گرایی و بهایی‌ بودن هویدا همواره تکفیر می‌شد، اما میلانی جنبه‌های دیگری از زندگی خاص هویدا را تصویر می‌کند. او در میان مجموعه‌ای از کارگزاران سلطنتی که آلوده به فساد اقتصادی بودند، کمتر علاقه‌ای به مکنت داشت. از طرف دیگر او علاقه‌ی چندانی به قدرت نیز نداشت و یا به قول ابراهیم گلستان، چنین وانمود می‌کرد. اما تمام ویژگی‌های منحصر به فرد هویدا، به هیچ وجه توجیه‌کننده‌ی عملکرد او در دوران نخست‌وزیری نیست.

از مطالب کتاب میتوان به شرح زندگانی هویدا ، مراحل تحصیل (در داخل و خارج از ایران)، مسافرت‌ها، مشاغل، خصوصیات فردی و اجتماعی و شخصیتی چگونگی دستگیری هویدا و نگهداری او در مدرسه رفاه و انتقال به زندان قصر و مصاحبه با چند خبرنگار فرانسوی در آن ایام اشاره نمود. در پایان نیز گزارشی از جریان دادگاه و محاکمه و اعدام هویدا نوشته شده است.